Thành phố Phan Rang-Tháp Chàm (thường được
gọi tắt là Phan Rang) là tỉnh lỵ của Ninh Thuận.

Phan Rang cách Thành phố Hồ Chí Minh 350 km, cách Đà Lạt 110 km,
cách Nha Trang 105 km và cách Hà Nội 1388 km.



Một góc thơ mộng của Phan Rang



Sân bay chính của thành phố là sân bay Thành Sơn. Đây từng là căn cứ
của Không quân Hoa Kỳ, nay trở thành sân bay quân sự của Việt Nam.





Vùng đất này từng là kinh đô Panduranga của Vương quốc Champa cổ.


Thị xã Phan Rang được thành lập theo đạo dụ của Khải Định ban hành
ngày 4 tháng 8 năm 1917.


Trước năm 1976, Phan Rang là tỉnh lỵ tỉnh Ninh Thuận. Từ 1976 đến
1991, khi tỉnh Ninh Thuận hợp nhất với tỉnh Bình Thuận (kể cả tỉnh Bình
Tuy của Việt Nam Cộng hòa) thành tỉnh Thuận Hải thì Phan Rang không còn
là tỉnh lỵ tỉnh Ninh Thuận, mà thuộc tỉnh Thuận Hải.

Ngày 27 tháng 4 năm 1977 thị xã Phan Rang bị chia hai và hạ cấp
xuống thành thị trấn Phan Rang, huyện lỵ huyện Ninh Hải, và thị trấn
Tháp Chàm, huyện lỵ huyện An Sơn. Thị trấn Phan Rang là địa bàn 6 phường
Mỹ Hương, Tấn Tài, Kim Định, Thạnh Sơn, Phủ Hà, Đạo Long của thị xã cũ,
còn thị trấn Tháp Chàm là địa bàn 3 phường Đô Vinh, Bảo An và Phước Mỹ
của thị xã cũ.





Thị xã Phan Rang được tái lập với tên mới là thị xã Phan Rang-Tháp
Chàm, theo Quyết định số 45/HĐBT của Hội đồng Bộ trưởng ngày 1-9-1981,
đồng thời với việc tái lập ba huyện là Ninh Sơn, Ninh Hải và Ninh Phước
trên cơ sở 2 huyện An Sơn và Ninh Hải. Lúc đó thị xã Phan Rang-Tháp Chàm
gồm 9 phường: Bảo An, Đô Vinh, Phước Mỹ, Phủ Hà, Thanh Sơn, Mỹ Hương,
Kinh Dinh, Đạo Long, Tấn Tài, và 3 xã: Văn Hải, Khánh Hải và Thành Hải.

Khi tỉnh Ninh Thuận được tái lập (1992), thị xã Phan Rang hợp nhất
cùng với Tháp Chàm thành thị xã Phan Rang-Tháp Chàm, đồng thời trở thành
tỉnh lỵ tỉnh Ninh Thuận.

Đầu tháng 2 năm 2007, thị xã Phan Rang-Tháp Chàm trở thành thành phố
theo Nghị định của Chính phủ.





Tỉnh Ninh Thuận còn nhiều di tích kiến trúc cổ của người Chăm là các
tháp, các làng nghề truyền thống. Hiện nay, tỉnh còn ba tháp cổ là:
tháp Pôklông Garai, tháp Hòa Lai, tháp Pôrômê được Bộ Văn hóa xếp hạng
di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia, nơi đây vẫn là điều bí ẩn đối với
nến kiến trúc đương đại.


Tháp PôKlông Garai



Di tích tháp PôKlông Garai được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ XIII
đầu thế kỷ XIV, nằm trên đồi Trầu thuộc phường Đô Vinh, cách trung tâm
thị xã Phan Rang - Tháp Chàm 9 km về hướng tây bắc. Đây là một công
trình độc đáo, được công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật và điêu
khắc Chăm.





Tháp PôKlông Garai gồm nhiều công trình lớn nhỏ khác nhau, nhưng
hiện nay còn lại ba ngôi tháp xây bằng gạch Chăm. Đó là tháp Cổng (cao
8,56m), tháp Lửa (cao 9,31m) và tháp Chính- tháp thờ vua PôKlông Garai
(cao 21,59m, mỗi cạnh rộng hơn 10m). Bố cục và cấu trúc của mỗi tháp là
cả một công trình nghệ thuật kiến trúc độc đáo. Mỗi cạnh, mỗi tầng và
mỗi mặt của từng tháp được chạm khắc trang trí bằng các hoạ tiết gốm, đá
với đủ loại hình người, hình đuôi rồng, hình lá, hình bò thần. Tất cả
công trình chạm trổ, điêu khắc đều phản ánh đầy đủ ý nghĩa về nghệ thuật
và tôn giáo của người Chăm.


Tháp Hòa Lai





Cụm tháp Hòa Lai còn có tên là Ba Tháp, nằm ven quốc lộ 1A, cách
Phan Rang 14km về phía bắc, được xây dựng từ đầu thế kỷ thứ IX. Cụm tháp
được các nhà nghiên cứu phương Tây đánh giá là kiến trúc tháp cổ và đẹp
nhất của dân tộc Champa.





Đáng tiếc là ngày nay tháp chính đã bị sụp đổ, chỉ còn lại tháp Bắc
và tháp Nam, nhưng cũng trong tình trạng hoang tàn. Một thân tháp hình
khối lập phương khỏe khoắn, nhô lên từ một phần bệ vuông và đỡ cả hệ
thống các tầng tháp nhỏ dần. Các tháp còn lưu lại những hoa văn được
điêu khắc rất tỉ mỉ, tinh xảo và tuyệt đẹp trên vòm cửa, trụ ốp, diềm
mái...


Tháp Pôrômê



Được coi là phiên bản của tháp PôKlông Garai. Có thể thấy sự thừa
hưởng có tính sáng tạo rất rõ nét ở công trình nghệ thuật kiến trúc này.
Trong đó, Linga tám tay với khuôn mặt của vua thần hóa Pôrômê là một ví
dụ. Hình bà Thu Chí (bà Trinh Nữ), vợ của vua ở miếu thờ với bộ ngực
tròn, đầy đặn, nở nang và đôi mắt vô cùng sống động của một cô gái Chăm
cũng nói lên điều đó.